Problem, o którym milczymy. Babcia ze łzami w oczach prosiła: „Nie czyńcie nam tego”

„`html

Coraz więcej spraw rozwodowych i ich konsekwencje

W 2024 roku w trzech sądach okręgowych – w Gdańsku, Krakowie oraz Warszawie – sfinalizowano 8 843 sprawy rozwodowe. W skali całego kraju rozstrzygnięto ponad 55 tysięcy takich postępowań. Za każdą statystyką kryją się indywidualne losy osób kończących związki małżeńskie, a także dzieci, które nierzadko stają przed trudnym wyborem: z którym z rodziców pozostaną po rozwodzie. Sytuacja ta prowadzi często do poważnych dylematów emocjonalnych, zwłaszcza że sądy nie gromadzą szczegółowych danych dotyczących tego, którego z rodziców wyznacza się do opieki nad dzieckiem. Organizacje pozarządowe wskazują, że w większości przypadków to matki sprawują opiekę – według szacunków przyznaje się jej to prawo w około 97 procentach spraw.

Czym jest alienacja rodzicielska?

Alienacja rodzicielska to sytuacja, w której jedno z rodziców wywiera wpływ na dziecko tak, by zaczęło odrzucać drugiego rodzica lub dziadków. Może się to odbywać zarówno w sposób celowy, jak i nieświadomie. Osoba taka:

mówi źle o drugim rodzicu przy dziecku,
ogranicza kontakty z tym rodzicem,
oskarża go o rzeczy, które nie miały miejsca,
podważa jego rolę lub znaczenie w życiu dziecka.

Najczęściej zjawisko to nasila się podczas rozwodu lub rozstania, kiedy stosunki pomiędzy rodzicami są napięte. Niestety, w takiej sytuacji najbardziej pokrzywdzone pozostaje dziecko, które może czuć się zagubione, mieć trudności z emocjami, zaufaniem oraz relacjami z otoczeniem.

Alienacja rodzicielska oczami dorosłych i dzieci

Osoby doświadczające alienacji rodzicielskiej podkreślają, że nie jest to tylko teoretyczny termin, lecz dramatyczna rzeczywistość dotykająca wielu rodzin. Przykładem są słowa babci, która przez cztery lata nie miała kontaktu z wnukami, ponieważ ich matka ograniczała komunikację, blokując telefony i zmieniając miejsce zamieszkania. Sprawa dotycząca możliwości widzenia wnuków przez dziadków utknęła w sądzie na trzy lata.

Równie trudną perspektywę przedstawiają osoby, które doświadczyły alienacji w dzieciństwie. Jeden z uczestników sejmowej debaty podzielił się swoją historią, mówiąc o pięciu etapach cierpień dziecka po rozwodzie rodziców: sam rozpad rodziny, zniknięcie jednego z rodziców, wpajanie niechęci wobec niego, styczność z przemocą oraz wejście w dorosłość bez wystarczającej dojrzałości emocjonalnej.

Problemy rodziców walczących o kontakty z dziećmi

Walka o prawo do kontaktu z dzieckiem zazwyczaj odbywa się na sali sądowej. Jest to szczególnie trudne dla ojców, którzy często muszą mierzyć się z długotrwałym oczekiwaniem na decyzje sądu i sceptycyzmem co do opieki naprzemiennej. Przykład takiej sytuacji opisał adwokat Tomasz Gołembiewski, który wspierał klienta pozostającego w sporze o kontakt z dziećmi. Pomimo wniosków o pilną rozmowę sądu z dziećmi w obecności psychologa, sąd uznał, że kwestie emocjonalnego nastawiania dzieci rozstrzygną biegli sądowi – na opinię trzeba było jednak czekać nawet półtora roku.

W tej sprawie pojawiły się także zarzuty o uprzedzenia wobec ojca oraz niewłaściwe traktowanie dowodów. Zgłaszane trudności nie znalazły odzwierciedlenia w zdecydowanych działaniach administracyjnych, a na odpowiedzi i uzasadnienia trzeba było długo czekać. Prawnik podkreśla, że taki stan rzeczy to niestety codzienność polskich sądów rodzinnych, a decyzje zbyt często uzasadniane są nieprecyzyjnym pojęciem „dobra dziecka”.

Propozycje zmian w prawie dotyczących alienacji rodzicielskiej

Podczas sejmowej dyskusji na temat alienacji rodzicielskiej przedstawione zostały propozycje usprawnienia ochrony kontaktów dzieci z obojgiem rodziców:

Wyznaczanie kuratora sądowego w przypadku nierespektowania wyroków dotyczących kontaktu z dzieckiem.
Włączenie alienacji rodzicielskiej do przepisów Kodeksu karnego jako formy przemocy psychicznej.
Dodanie alienacji rodzicielskiej jako jednej z przesłanek procedury Niebieskiej Karty, stosowanej przy przemocy domowej.
Wprowadzenie mandatów karnych za utrudnianie kontaktów rodzica z dzieckiem.

Dodatkowo postulowano, by opieka naprzemienna była decyzją obligatoryjną w przypadku zgłoszenia jej przez jednego z rodziców, a sama alienacja podlegała odpowiedzialności karnej. Wskazano, że podobne rozwiązania prawne istnieją już w innych krajach, jak Niemcy, Francja, Belgia czy Brazylia.

Reakcje instytucji i możliwe reformy

Rządowe instytucje podejmują działania mające na celu przeciwdziałanie alienacji rodzicielskiej. W Ministerstwie Sprawiedliwości prowadzone są prace nad usprawnieniami w systemie orzekania o opiece nad dziećmi, w tym wzmocnieniem pozycji dziecka w postępowaniach sądowych oraz umożliwieniem orzekania w sprawach rodzinnych asesorom sądowym.

Prowadzone analizy przewidują również możliwość wprowadzenia kar za utrudnianie kontaktów z dzieckiem. Jednakże, jak wskazują przedstawiciele organizacji oraz biura Rzecznika Praw Dziecka, na wprowadzenie konkretnych przepisów trzeba jeszcze poczekać. Dzieci coraz częściej informują, że nie są wysłuchiwane podczas procesu, a zgłaszane postulaty zmian przepisów pojawiają się od lat.

„`