Masa spadkowa to kluczowy termin w prawie spadkowym, który odnosi się do zbioru wszystkich praw i obowiązków majątkowych przysługujących spadkodawcy w momencie jego śmierci. Jest wykorzystywana przede wszystkim do ustalania wysokości schedy spadkowej oraz do określenia udziału, jaki przysługuje najbliższym krewnym spadkodawcy pominiętym w testamencie.
Warto przy tym pamiętać, że do masy spadkowej wlicza się wszystkie składniki aktywne oraz pasywne, czyli np. majątek, prawa, ale także zadłużenie. Wielu ludzi błędnie zakłada, że poprzez sporządzenie testamentu mogą przekazać swój majątek poza ustawowym systemem dziedziczenia. Jednak zgodnie z przepisami prawa, darowizny te, jako ogólne reguły, są wliczane do masy spadkowej.
Dzieje się tak dlatego, aby zapewnić sprawiedliwy podział majątku i uniknąć sytuacji, w której poprzez darowizny za życia spadkodawcy część osób zostałaby pominięta lub poszkodowana przy podziale masy spadkowej. Regulacja ta ma na celu ochronę praw osób bliskich, w tym tych, którzy mogliby zostać pominięci lub poszkodowani przy podziale majątku.
Podstawę prawną tego mechanizmu stanowi artykuł 1039 Kodeksu cywilnego, który precyzuje, że darowizny dokonane za życia spadkodawcy są zaliczane na poczet schedy spadkowej, chyba że zostały wyraźnie zwolnione z tego obowiązku przez spadkodawcę.
Jeżeli wartość darowizny przewyższa schedę spadkową przypadającą spadkobiercy, nie musi on zwracać nadwyżki. W takim przypadku uznaje się, że spadkobierca otrzymał już swoją część majałtku i nie przysługuje mu nic więcej.
Aby darowizna przekazana za życia spadkodawcy została uznana, konieczne jest złożenie jasnego osiągnięcia woli. Osiągnięcie to może zostać ujęte w oddzielnym dokumencie albo na przykład w treści aktu notarialnego lub umowy darowizny. Warto zaznaczyć, że takie osiągnięcie musi być jasne i wyraźne, aby zostało uznane za skuteczne.
Ważne wyjątki zostały także określone w prawie. Na podstawie tego przepisu przy obliczaniu wartości zachowku nie bierze się pod uwagę pewnych darowizn, takich jak prezenty świąteczne, urodzinowe czy ślubne. To samo dotyczy darowizn przekazanych na rzecz osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku.
Oznacza to, że jeśli darowizna została przekazana osobie uprawnionej, będzie ona wliczana do masy spadkowej bez względu na to, kiedy została dokonana. Podczas obliczania zachowku przysługującego małżonkowi, do spadku nie wlicza się także darowizn, jakie spadkodawca przekazał mu za życia.